5.3.1-) etken çatı; “-um” son eki ve “te-” ön eki:
etken ekidir bunlar.. “x yapmak” gibi yardımcı fiillerin karşılığı olan ektir. Türkçe dilindeki “-la” ekine karşılık gelir, bir fiile başlamak anlamını verir, Etmek anlamını verir. Bir şeyi ele geçirmek anlamını verir, bir ismin fiilini yapma manasını verir(kahvumi:kahve yapmak) İki ekin de faaliyeti aynıdır aynı görevi görürler.
| Eksiz örnek | Türkçesi |
| Moşevaro | Misafir |
| Mori | Ölmek |
| Akvo | Su |
| Pülo | Havuz |
| Legi | Okumak |
| Ekli örnek | Türkçesi |
| Moşevarumi / Temşevari | Misafir etmek |
| Morumi / Temri | Öldürmek |
| Akvumi / Teakvi | Sulamak |
| Pülumi / Tepli | Havuza girmek |
| Legumi / Telgi | Okutmak |
5.3.2) bir fiili başkasına yaptırtmak anlamını
Bunun için “te-…-um” sistemi yahut “nemul” ölçüsü kullanılır(2 harfli köklerde “nemuh” tek karfli köklerde “nevt” halini alır). Örneklere geçelim
| Yalın | Te-…-um” | “nemul” |
| Legi=okumak | Telgumi=okutturmak | Leguhi=okutturmak |
| Roi=elle yemek | Teroumi=elle yedirtmek | Revti=elle yedirtmek |
| Malsi=özümsemek | Temalsumi=özümsettirmek | Melusi=özümsettirmek |
| Flavi=temiz olmak | Teflavumi=temizletmek | Feluvi=temizletmek |
5.3.3) edilgen çatı ekleri:
Bu eklerden “-iz” son eki ve “ie-“ ön eki türkçe dilindeki “-laşmak, hale gelmek” durumunun karşılığıdır yani edilgen ekidir. “-at”son eki ve “se-“ ön eki ise türkçe dilindeki “-ın, -il” eklerinin karşılığıdır denilebilir. (örneğin: yazılmak, görülmek, görünmek) şimdi diyeceksiniz ikisinin arasında ne fark var diye. Fark olmaz olur mu? Tabi ki de var. Örneğin:
Örnek verelim:
Sandati / sesandi = Kumlanmak
iesandi = Kum haline gelmek
Yani birinde maruz kalınma durumu var fakat (sandati), diğerinde ise başka bir nesnenin haline gelmek var (sandizi) Basit örnek mi istiyorsunuz: Fizik ve kimya durumunu buna örnek verebiliriz mesela:
Kağıdın yırtılması = fizik (“-At” ve “se-“ eki)
Kağıdın yanıp kül olması = kimya (“-iz” ve “ie-“ eki)
Örnekte verelim:
| Yalın | -at, se- | -iz, ie- |
| Sandi (kum olmak) | Sandati / sesandi(kumlanmak) | Sandizi / iesandi (kum haline gelmek) |
| Mani (dokunmak) | Manati / semni (dokunulmak) | Manizi / iemni (dokunuş haline gelmek) |
| Skribi (yazmak) | Skribati / seskribi (yazılmak) | Skribizi / ieskribi (yazı haline gelmek) |
Not = fiillerin bir çoğu için mantık yürüterek “-iz” veya “ie-“ eki kullanılmayabilir çünkü kullanılmasa da aynı anlama gelenler var. Bir kaçını inceleyelim şimdi:
Roti = çürümek (çürüyen bir şey doğal olarak çürük haline gelir)
Alii = başka olmak (başkalaşan bir şey doğal olarak başka olur)
sadece yeri ve zamanında kullanım lazım hepsi bu. Eski nomuli metinlerinde kullanılmıyordu “-iz” ve “ie-“ eki fakat yeni metinlere artık ekliyoruz son 1 yıldır. Son 1 yılda nomuli metinleri daha fazla artmıştır hatta.
“-at” eki “-lenmek” anlamına gelir yukarıda görüldüğü üzere “-atum” eki de “-lendirmek” ekini karşılar.
5.3.3.1-) intimal ölçüsü
İntimal ölçüsü “-iz” ve “ie-“ ile aynı görevi görür haline gelme manasına gelen edilgen çatıyı karşılar. İki sessiz harfli köklerde “intimah” tek sessiz harfli köklerde “intih” halini alır. Misallere geçelim;
| Ölçüsüz | Ölçülü |
| Asno=hasta | İastinaho=hastalanma |
| Rika=zengin | İrtikaho=zenglinleşme |
| Ganroza=cömert | İgtinarozo=cömertleşme |
| Sevjo=zevc | İstivajo=izdivaç |
| Juva=genç | İjtivaho=gençleşme |
5.3.3.2-) “tenmel” ölçüsü
“Tenmel” ölçüsü için aslında türkçedeki “-lendirme, -leştirme” kalıbının bir karşılığıdır. Bu ölçü için kelimenin en az 3 sessiz harf içermesi gerekir. Eğer sadece 2 sessiz harf varsa “tenmeh” halini alır bu ölçü Misallere geçelim daha iyi anlamanız için;
| Kelime | Ölçülü hal |
| Turabo=toprak | Tetrebo=topraklandırma |
| Haluva=beyaz | Tehlevo=beyazlaştırma |
| Haluvi=beyaz olmak | Tehlevi=beyazlaştırmak |
| Mehluva=beyaz olmuş | Metehleva=beyazlaştırılmış |
| Metumi=korkutmak | Temtema=korku vermiş olan |
| Akvo=su | Təkvehi=sulandırmak |
peki topraklandırmak için tetrebo yerine Turabatumo, turabatumemo, terrebatumo alternatiflerini kullanabilir miyiz? Diye sorulacak olursa “evet” şeklinde cevap verebiliriz çünkü bunlar da nomulinin kuralları dahilinde olan kaidelerdendir.
5.3.3.3-) numil ölçüsü
numil ölçüsü “-at” ve “se-“ ile aynı görevi görür maruz manasına gelen edilgen çatıyı karşılar. İki sessiz harfli köklerde “numih” tek sessiz harfli köklerde “nuh” halini alır. Misallere geçelim;
| Ölçüsüz | Ölçülü |
| Lavi=yıkamak | Luvihi=yıkanmak |
| Serpi=serpmek | Suripi=serpilmek |
| Voi=boğmak | Vuhi=boğulmak |
| Lereni=öğrenmek | Lurini=öğrenilmek |
| Legi=okunmak | Lugihi=okutmak |
Not: numil ölçüsüne kişi ismi fail kullanılmaz. Çünkü ismi fail “namil” ölçüsüdür mantığı numil ile aynıdır. Luvihi(yıkanmak) fiiline namil kullanılınca yıkayan mı, yıkanan mı belli olmaz. Numil ölçüsüne kişi ismi faili yapmak için –ul son eki yahut ma- ön eki kullanılır. Malviho veya luvihulo gibi
5.3.4) etken+edilgen
Nomulide çok karşılaşırız türkçeden bildiğiniz “yaptırılmak, vurdurulmak” bunlara örnek verilebilir. Nomulide birçok örneği olan bu kalıbın karşılığı –umat, -umiz son eki yahut “nemsal” ölçüsüdür(2 harfli köklerde “nemsah” tek harfli köklerde “nesah” halini alır)
| Yalın | -umat | “nemsal” |
| Nei=yakmak | Neumizi=yaktırılmak | Nesahi=yaktırılmak |
| Alki=asmak | Alkumati=astırılmak | Alexahi=astırılmak |
| Ridi=gülmek | Ridumati=güldürülmek | Redsahi=güldürülmek |
| Menti=düşünmek | Mentumati=düşündürülmek | Mensahi=düşündürülmek |
5.4) dönüşlülük çatısı
Türkçede dönüşlülük çatısıyla edilgen çatı aynı şekilde karşılanmaktadır eski nomuli metinlerinde de bu böyleydi hatta lakin 2022 yılında eklendi dönüşlülük çatısı. Kısaca şudur; bir kişi yaptığı fiilde hem etkendir hem edilgen yani kendi yaptığının edilgeni olur. Dönüşlülük sistemi “–un” son eki ve “numal” ölçüsüdür(2 harfli köklerde “numah” halini alır). Örneklere geçelim;
| Yalın | -un | “numal” |
| Lahi=övmek | Lahuni=övünmek | Luhahi=övünmek |
| Lavi=yıkamak | Lavuni=yıkanmak | Luvahi=yıkanmak |
| Trevi=gezmek | Trevuni=gezinmek | Turavi=gezinmek |
| Dreumi=kurulamak | Dreumuni=kurulanmak | Duraumi=kurulanmak |
Şeklinde örneklenebilir. Yani lavati ile lavuni arasındaki fark şudur; lavatito diyen birisi yıkandım der ama beni başkası yıkadı der ama lavunito diyen kendi kendisini yıkamıştır.
