Seven kişi yapıcı

“-fila” son eki ve “amireha, amula” ekleri (bu iki ek ami = sevmek kelimesinden gelir) seveni belirtir. Türkçedeki “-cıl” ekinin de karşılığıdır hatta.

Örneğin:

Mübalağa ölçüsü

Mübalağa ölçüsü bir fiili çokça yapanlar için kullanılır. Bu ölçü kök fiile getirilir. Çok okuyan demek için “okumak” fiiline getirilir. Ölçü olarak nammil kullanılır. (2 sessiz harfte nammih halini alır) Misallere geçelim

Benzer yapıcılar

“-OID, -ŞIAN” ekleri ve “nemlot” ölçüsü(2 harfli köklerde “nemot” halini alır) bu vazifeyi görür. Misallere geçelim:

bir şeyle alakalı yapıcı

Bu ekler türkçe dilindeki “-sal, -sel” ekiyle aynı işlevi görür ya da dilimizdeki arapça kökenli “-i” son ekli kelimelerin son ekinin görevini görür. İki ekin de fonksiyonu aynıdır.

yapmaya değer yapıcı

Bu ek nomuli dilinde “-ant” ekidir.

Kıyaslama sistemi

İngilizce dilindeki comparative ve superlative’yi bilirsiniz. Nomuli dilinde de buna benzer bir sistem var fakat detay olarak daha fazla muhteviyatı var. Mesela bizde bu arttırıcı-azaltıcı-kıyaslayıcı ekler niteliği olduğu gibi niceliği de değiştirebiliyor. Önce eklerden bahsedelim;

Örneklerimize geçelim şimdi de. Bu nicelik yükseltici:

Küçültme eklerindeki bureito ve buruito ölçüsüne gelince bunlar hecede değişim yaparak kelime oluşturma yöntemlerindendir. Misal yukarıda gördüğümüz “kravde” kelimesini ele alalım nasıl hecelenir? Kı-rav-de diye. Ve bunu sesli harfsiz düşünelim nasıl olur k-r-v-d şeklinde. Ve bu ölçüyü kelimedeki k ve r harfine uygulayabiliriz yani kravde’den kuraveide ve kuravuide oluşur bu sayede. Bu ölçü için minimum 2 sessiz harf yeterlidir.

Şimdi kravde(kalabalık) deyince insanın aklı takılır hiç kalabalık değil demekle çok az kalabalık demek aynı mı? Diye. Aslında değil aralarında fark var tabiki de. O da mekana bakanın anladığı kadardır. Kalabalık değil demek kalabalığın zıttıdır yani hiç kalabalık yoktur. Hiç kalabalık değil demek için:

Akravde:hiç kalabalık değil

Şimdi de nitelik yükselticimize geçelim:

Tabi “çok az güzel” demekle “çirkin” demek arasında fark vardır. Çirkin demek için:

“Ugla” ya da “apulka” kelimeleri kullanılır.

Bu karşılaştırma ekleri fiillerde de çok kullanışlıdır. Nomuli’nin bu konuda bir sınırı yoktur. Malumunuz üzere nomuli dilinde “-i” son eki önündeki her şeyi fiil yapmadan duramaz. Şimdi bununla ilgili örneklere de geçelim:

Tabi söylediğimiz gibi “az beğenmek” ile “hiç beğenmemek” bir değildir

Kıyaslama eklerinin küçültme eki olarak kullanılması:

Türkçe dilinde mesela küçültme eki olarak kullanılan “cık, cik” ekleri var. Örnek verecek olursak: hasancık, kulakçık gibi. Ya dabir şeye aciziyet veren mesela “çocukcağız” gibi. Bunları nomuli dilinde “-en” son eki karşılar. Örneklere geçiyorum:

Not: küçültme eki yavru yapıcı ek değildir.

Kıyaslamada pekiştirme nedir?

Evet bizde kıyaslama sistemi aynı zamanda pekiştirme sistemi görevini de görür. Mesela türkçede ayrı-apayrı, yeşil-yemyeşil, geri geri, yavaş yavaş türünde durumlara pekiştirme diyoruz. Nasıl pekiştiriyoruz bir görelim nomuli dilinde örneklerle:

Önemli kıyaslama ve miktar kelimeleri:

Öna mektaro = bir miktar
Önase = biraz
Önvahe = birçok
Peske = birkaç
Vahe = daha, çok
Maie = en
Ase, afezle = az
Fezle, se = fazla

3.3.1) aşırı yapıcı

nomulide kıyaslamayı gördük peki aşırı yapıcı yani hyperlative ek var mı? Var. Bu ek ve alternatifi mevcut. Bu ek –esv son ekidir zaten esva=aşırı demektir nomulide. Ve de bu –esv son ekine alternatif olarak x-e-x-ei ölçüsü vardır. Önce –esv’i tanıtalım örneklerimizle;

Şimdi de bunun alternatifi olan bereito ölçüsünü görelim. Bunu kısaca şöyle tanıtabiliriz örneğin şegara kelimesi nedir? Şekerli demektir heceleri nasıldır şe-ga-ra şeklinde burada her x bir hece olsun ve heceleri sesli harfsiz düşünürsek ş-g-r olur o zaman aşırı şekerli demek için şegeira dememiz gerekir bunda ölçü budur. Örneklere geçelim;

Mümküniyet sistemi

Bu ek nomulide “-ken” ve “-ebl” son ekidir. İkisi de aynı vazifeyi görür

“-ken” ekimiz ile:

“-ebl” ekimizle

Not: olumsuzluk verici olarak “ir-“ ön eki de kullanılabilir. Yani “Adşatkena” ile “irdeşatireha” aynı manaya gelir. Fakat “ir-“ ön eki sadece bir fiilin yapılmamaz, edilemez olduğunu belirtir başka şeylere zıtlık belirtemez

Not 2: sıfatlarda “-ebla” kullanılırken fiil olarak kullanılınca “-eblir-“ olur. çünkü misal o görülebiliyor derken “vidateblore”, o görülebilir derken “vidateblire” olur lakin “görülebilir yer” derken sıfat tamlaması olur ve “vidatebla” olur.

3.2.1) imkansızlık belirtme ön eki:

Bu ek “-ir” ön ekidir. örneklere geçelim:

Sıfatlar ve tamlama sistemi

sıfat cümleleri “A” harfiyle biter.

3.1) sıfattan isim, sıfat fiil yahut tamlama sistemi                                                       

Tamlama sistemini şimdi basit ölçülerle daha hızlı bir biçimde tanıyacağız. Örneğin “boyadığım duvar”, “yazdığım yazı” bir tamlamadır. “Ben duvar boyuyorum” deyince normal bir cümle kurmuş olursunuz. “boyadığım duvar” deyince o duvardan bahsetmiş olursunuz. Her zaman tipi için tanıtımları yapalım şimdi:

3.1.1) görülen, öğrenilen geçmiş zaman tipleri, geniş zaman tipleri, şimdiki zaman tipleri için:

Gördüğünüz üzere “-ita” tamlama yapan ektir. Bir de bunun alternatif versiyonu vardır bu da “-me” ön ekidir. “-me” ön eki ile “-ita” son eki aynı vazifeyi görür.

3.1.2) gelecek zaman tipleri için tamlama:

Görüldüğü üzere gelecek zaman eklinden sonra “-a” son eki getirilerek yapılıyor.

Alternatif versiyon: 

Normal versiyondan farklı olarak önüne “-me” ön eki gelir.

Bu me- ön eki fiilimsi yani ortaç yapma ekidir malumunuz üzere. Mesela yine bazı örnekler verelim daha iyi kavrama için: