Olma durumlukları

Olma durumu ekidir bu ek nomuli’de “-ES” veya “-HAL” son eki ile karşılanır. Bu ekler aynı fonksiyondadır. Örneklerimize geçelim şimdi:

Biliyor muydunuz?: -eso son eki –hal son ekine oranla rütbelidir. Örneğin “insanlık hali” kelimesinin anlamı “omaneshalo” dur. İki ek bir arada kullanılınca “-eso”nun rütbesi vardır.

2.26.1) olma durumu için nimal ölçüsü

Nomuli alfabesiyle bu ölçüyü gösterirsek nimal ölçüsü buna örnek teşkil edebilir. Yani nomuli’den nimali gibi. 2 sessiz harfli köklerde nimah halini alır Misallere geçelim;

innimal ölçüsü

Bu ölçü türkçedeki “-antı, -inti” son eklerinin karşılığıdır ve nomulideki “-ato” son ekiyle aynı işlevi görür. 2 harfli köklerde “innimah” ölçüsüne dönüşür. Misallerimizi verelim;

Soyut ve somut yapıcı

Soyut 5 duyuyla(görme, duyma, dokunma, tatma, koklama) algılanamayan kavramlara denir kavram kelimesinin bile kendisi soyut bir kelimedir hatta. Soyuttan somut somuttan soyut türetme demek maneviyi maddiye maddiyi maneviye çevirme durumudur. Evvela nomulide soyut somuta nasıl çevirilir bakalım;

2.25.1) Soyutu somuta çevirme;

-ru son ekiyle veya nermul(2 harfli köklerde “nermuh”) ölçü sistemiyle yapılır. Hemen örneklendirelim;

Soyutu somutlaştırmak mesela güzellik kelimesini ele alarak örnek verelim bir insanı güzellik kelimesinin ete kemiğe bürünmüş hali gibi göstermek şeklinde gösterilebilir. Yahu bu adam tam bir cesaret derkenki gibi. Cesur değil cesaretin ta kendisi yani.

2.25.2) Somutu soyuta çevirme;

-men son ekiyle yahut nesmil ölçüsüyle oluşturulur. Bir şeyi manevileştirir soyutlaştırır. Örneğin;

Akrabalık ekleri

2.24.1) evlilikle doğan akrabalık eki:

Bu ekler “ve-“ ön eki ve “gugen-” ön ekidir ikisi de aynı manaya gelir örnek verelim:

2.24.2) genel akraba yapan sistem

Genel manada akraba yapan sistem kayın- sistemi değildir evlilikle doğan değil geneldir yani bir şeyin akrabası manasını verir. Bunun için namlo ölçüsü kullanılır. Şimdi bu ölçüyle ilgili misallere geçiyoruz

2.24.3) üvey akrabalık eki

Üvey akrabalık için eklerimiz –ü ve –üv ön ekleridir. Örneklere geçelim;

Aynı şekilde üvey amca, üvey dayı da mümkündür sonuçta üvey annenin erkek kardeşi de üvey dayı olur. Lakin misal abla enişteden ayrılsa ve yeni biriyle evlense yeni enişte üvey enişte sayılmaz. Üveylik soy bağıyla mümkündür.

Ürün yapıcı

Bir şeyin bir şeyden yapıldığını ve bir şeyin ürününü belirtir. Bunun için –ien son eki ya da nümül ölçüsü(2 sessiz harfli kökler için nümüh, tek sessiz harfli kökler için nüh) kullanılır. Misallere geçelim

Meslek ve sanat yapıcılar

2.22) meslek ve sanat yapanlar

Bu ekler“-or” veya “-kar” son ekidir. İki ekin de fonksiyonu birdir isteyen istediğini kullanabilir

2.22.1) sanat ve meslek yapma ölçüleri

Bu ölçüler bir kelimenin sanat ve meslek halini belirtir. Türkçedeki –cılık son eki gibi. Yani nomulideki muadili olarak “-oreso” son ekinden bahsediyoruz. Yani bu ölçüler –oreso son ekiyle aynı vazifeyi görüyor. Bu ölçüler nimalet(kökte en az 3 sessiz harf)ve nimet(kökte en az 2 sessiz harf)ölçüleridir. Misallere geçiyorum;

not: bu ölçüler –cılık yapmak içindir. Yani ayakkabıcı derken peduhoro denir yine. Pidahetoro denmez. Çünkü pidahetoro ayakkabıcılıkçı manasına gelir ve böyle bir şey yoktur. Fakat peduhoreso=pidaheto diyebiliriz mümkündür.

2.22.2) bir şey ile ilgilenme ölçüsü

bir şey ile ilgilenme ölçüsü meslek yapmayla karıştırılmamalıdır bu genel manada ilgidir. Yani misal bir hobi ile ilgilenme, çocuk ile ilgilenme, bir şeye göz kulak olma manalarını ihtiva eder. Sonuçta ayakkabıcı da ayakkabıyla ilgilenir göz kulak olur ama meslek babında onu yapar. Fakat biz burada genel bir ölçü anlatıyoruz. Bu ölçü “munemmil”, “munemmih” ve “munnih” ölçüsüdür. Şimdi misallere geçelim daha iyi anlaşılması için.

Evvela munemmil ölçüsüyle;

*fişeto zaten “nimet” ölçüsüyle yapılmış bir kelimedir ve fişoreso’nun eş manalısıdır. Mufeşşito ile ölçünün üstüne ölçü binmiştir.

munemmih ölçüsünü tanıyalım;

munnih ölçüsünü görelim;

Kap ismi yapıcı

Nomuli dilinde bu ekin karşılığı “-uh” veya “–dan” son ekleridir. İkisi de aynı işlevi görür. Örnek verelim:

Not: iki ek bir arada kullanıldığında -uh son eki –dan son ekine nazaran daha kıdemlidir. Örneğin: manaiuho=cüzdan yani para kabı demek. Fakat manaiuhdano=cüzdan kabına kap amaçlı kullanılan nesne demek mesela “cep” demek

2.21.1) kap yapımı için “numul” ölçüsü

Bu ölçüler kap yapımı için alternatiftir. Örneklere geçelim;

Grup yapma ekleri

2.20.1) Grup üyesi belirtme

“-AN” son eki bir gruptan, topluluktan, memleketten oluş belirten ektir. Günlük hayatta kendi dilimizde de karşımıza çıkıyor hatta. Aklınıza gelmiştir ama örneksiz olmaz:

2.20.2) grup üyesi yapıcı ölçü

Grup üyesi ekimiz için veznimiz nemelli veznidir (2 sessiz harfli köklerde nemmeh halini alır tek sessiz harfler için ölçü yoktur). Misallerimize geçelim;

2.20.3) Grup, topluluk sürü belirten ek:

“-AR” ve “-JUS” son ekleri bu eklerin işlevini görür. Bir şeyin grup, topluluk ve sürüsünü belirtmekte kullanılır. Örneklerimize geçelim:

2.20.4) Grup, topluluk sürü belirten ölçü:

“-AR” ve “-JUS” son eklerine alternatif olarak nomulide “nemail” ölçüsü de grup, topluluk sürü belirteci olabilir. Bu ölçünün kullanılabilmesi için kökte en az 2 sessiz harf gereklidir. 2 sesli harflerde ölçü nemaih halini alır Misallere geçelim

*domo –ar son ekiyle domaro olunca ayrı bir kelime olmuş olur ve kökü d-m-r olarak kabul edilebilir. Bu nedenle ölçüye girmesinde beis yoktur. Nomulide her kelime ayrı kök olarak kabul edilir.

2.20.5) çoklulaştırma eki:

Bu ek “-blo” son ekidir. örneğimize geçelim:

2.20.6) Grup olarak “-şerli” eki:

Bu ek nomuli’de “-one” ekidir. örneğimize geçelim:

Not = tabiki “Trie = üç olarak” diye kullanılsa da olur çünkü zarf ekidir.

Alet yapıcı

Bu ekler “-il” veya “-jias” ekleri ve nomal ölçüsünden ibarettir. Örneklerimize geçelim:

2.19.1) Nomal ölçüsünün kullanımı

Nomal ölçüsünün vazifesi –il ve –jias ile aynı vazifededir. Fakat sadece içerisinde 3 sessiz harf bulunan köklerde kullanılabilir. Misallere geçelim bununla ilgili;

Bir aletin aletini belirtirken aynı ek üst üste 2 kere kullanılmaz. Misal audi:duymak demek audilo:kulak yani duyma aleti demek. Kulaklık derken audiljiaso kullanılmalıdır.

Zaman ve mekan yapıcı

2.18.1) mekan yapıcı

Bu ekler “-eḥ” ve “-gah” son ekidir. İki ekte aynı manaya gelir. Örneklere geçelim:

Not: eğer iki ek bir arada kullanılırsa –eh son eki daha rütbelidir. Örneğin kelbeḥo=köpek kulübesi manasına gelir, “Kelbeḥgaho” ise köpek kulübesinin mekanı manasına gelir

2.18.1.1) mekan için “nomil” ve “nomih” ölçüleri

nomil ölçüsü kökü en az 3, nomih ise kökü en az 2 sessiz harften oluşanlar için kullanılır. Örnekleri verelim daha iyi kavramak için.

Misal viti:yaşamak demek ya nomih ölçüsü şöyle olur v+o+t+ih şeklinde olur.

2.18.2) zaman yapıcı

Bu da bir şeyin zamanını yapar. Gerçi nomulide “temo” zaman demek olduğundan misal manjatemo=yemek zamanı diye belirtebilirsiniz yahut taitemo=yatma zamanı diye belirtme yapabilirsiniz ama bunun için namal ve namah ölçüleri mevcuttur. Namal en az 3 sessiz harfli kökler için namah ise en az 2 sessiz harfli kökler içindir. Misallere geçelim daha iyi anlamak için;